Auteursrecht bij grafisch ontwerp
Ik krijg vaak de vraag hoe het nu precies zit met auteursrecht binnen ons vormgevingsvak. Ik krijg die vraag van leerlingen Mediavormgeving, maar ook van opdrachtgevers. Tijd om een en ander te verduidelijken.
Intellectueel Eigendom
Overal om je heen, waar dan ook, word je omgeven door IE (Intellectueel Eigendom). Is je dat wel eens opgevallen? Het begint al aan de ontbijttafel. Je boterham, de beschuit met inkeping, de cornflakesverpakking, de pot pindakaas of het pak melk ‘goed voor elk’. Intellectueel Eigendom zie je overal om je heen. Je ziet het aan etenswaren, de auto waar je in rijdt, in je interieur, op je mobieltje etc. Alles om je heen zit vol met auteursrecht, octrooirecht, merkenrecht en handelsnaamrecht.
Jouw opdracht aan de ontwerper
Je hebt waarschijnlijk je handelsnaam al gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel en je domeinnaam geregistreerd. Misschien heb je bij een merkenbureau zelfs je merkrecht geclaimd. En nu ben je toe aan een goed logo en een passende branding voor je bedrijf of instelling. En daarvoor heb je hopelijk mij als ontwerper ingeschakeld. 😉
Ik ga voor jou aan de slag en maak verschillende ontwerpen, van logo en huisstijl tot aan de gevraagde media-uitingen. Je bent tevreden met de ontwerpen, je betaald voor de ontwerpen. Maar zijn de ontwerpen nu van jou? Mag je de ontwerpen aanpassen, doorvoeren en zomaar gebruiken?
Helaas is het antwoord hierop ‘nee’. Je krijgt dan te maken met het auteursrecht van de maker (de ontwerper).
Wat is nou precies auteursrecht en waar moet ik rekening mee houden?
Het auteursrecht is van toepassing op bijvoorbeeld een kunstwerk, een foto, een lettertype, een illustratie, maar dus ook een logo of een communicatie-, product- of ruimtelijk ontwerp. De maker krijgt hierover automatisch auteursrecht.
Auteursrecht heb je op een werk, d.w.z. een oorspronkelijke prestatie van een maker. ‘Oorspronkelijk’ wil zeggen een werk dat ‘uiting is van datgene, wat de maker tot zijn arbeid heeft bewogen’ (HR: Van Gelder/Van Rijn). Een werk moet zintuiglijk waarneembaar zijn. Een idee of een stijl wordt dus niet door het auteursrecht beschermd, maar wel de concrete uitwerking van zo’n idee of stijl, overigens in alle fases van het maakproces. Een concept (ontwerp/presentatie) kan onder het auteursrecht beschermd zijn als het bestaat uit een aantal elementen die in hun combinatie uniek en oorspronkelijk zijn.
“Auteursrecht heb je op een werk, d.w.z.
een oorspronkelijke prestatie van een maker.”
Het auteursrecht beschermt de creatieve prestaties van makers tegen plagiaat en ander misbruik. Als grondslag van dit recht geldt dat makers aanspraak moeten kunnen maken op de opbrengsten van die prestaties. De maker heeft het auteursrecht van jouw ontwerp in handen. Daarmee bepaalt de maker wat er met het ontwerp gebeurt.
De maker beslist dus ook over de exploitatierechten, het recht om werk openbaar te maken en te verveelvoudigen. Let op: tegenwoordig hoort het delen van werk op het internet ook bij het openbaar maken van werk.
In tegenstelling tot het merkenrecht is voor auteursrechtelijke bescherming geen registratie vereist.
Persoonlijkheidsrechten
Ontwerpers hebben, net als alle andere makers, ook nog de zogenaamde persoonlijkheidsrechten. Ontwerpen mogen niet zomaar veranderd worden en de ontwerper heeft in beginsel het recht zijn/haar naam bij het werk te vermelden. Ook als de ontwerper zijn auteursrechten heeft overgedragen, behoudt hij/zij altijd zijn persoonlijkheidsrechten.
In de praktijk
Maak altijd goede afspraken met de ontwerper. Je ontvangt bij je offerte altijd algemene voorwaarden, waar ook het auteursrecht aan bod komt. Door met de offerte akkoord te gaan, ga je vaak automatisch akkoord met de algemene voorwaarden. Mocht je je daar niet in kunnen vinden? Dan kan er altijd anders overeengekomen worden.
Let wel op; om auteursrechten over te dragen aan de opdrachtgever, dient schriftelijk overeengekomen te worden en dit gaat meestal gepaard met een extra vergoeding.
Je zou samen bijvoorbeeld kunnen denken aan een op te stellen ‘licentie’. Dit is een ander woord voor gebruiksrecht. Met een licentie krijg je toestemming van de maker om een ontwerp te gebruiken. Deze licentie kan beperkt of onbeperkt zijn. Die afspraak maken jullie samen.
Het is dus héél belangrijk dat goed wordt omschreven voor welk soort gebruik en in welke omvang en voor hoelang de opdrachtgever toestemming krijgt om het ontwerp te gebruiken. Hier is een belangrijke rol weggelegd voor de ontwerper én de opdrachtgever.
Leuk hè, die taaie stof 😉 Niet leuk, maar wel heel belangrijk… Maak samen heldere afspraken om onduidelijkheid te voorkomen.
Heb je vragen n.a.v. dit artikel?
Stuur me een mailtje: info@zowiets.nl
Bronnen:
https://www.auteursrecht.nl/ik-ben-maker/Ontwerper
https://www.auteursrecht.nl/auteursrecht/Persoonlijkheidsrechten
http://www.ie-onderwijs.nl/nl/rechten/auteursrecht/werk/
https://www.intellectueeleigendom.nl/exploitatierechten/
https://www.bno.nl/web/image/12770/BNO_Auteursrecht%20voor%20opdrachtgevers.pdf?unique=5af8dd2af89fa773bfeb9d008765bc6ba24c17fd
https://www.ladylawyer.nl/tonys-chocolonelys-look-a-like-chocoladerepen-ie-recht-inbreuk/
https://www.boip.int/nl/ondernemers/merken